Historia Pomnika Mikołaja Kopernika i „Alka” Dawidowskiego.

Dzisiaj przedstawiamy historię pomnika wybitnego polskiego astronoma, którego sława i geniusz do dziś rozbrzmiewają na całym świecie – Mikołaja Kopernika. Chociaż początkowo planowano postawienie pomnika w jego rodzinnym Toruniu, to po tym, jak miasto w 1815 roku znalazło się w granicach Królestwa Prus, Towarzystwo Królewskie Przyjaciół Nauk postanowiło zrealizować projekt w Warszawie, stolicy Królestwa Polskiego.

Zbiórka i realizacja projektu.
Inicjatorem zbiórki pieniędzy na pomnik był Stanisław Staszic. Akcja, wspierana przez warszawską inteligencję (udział wziął w niej nawet ojciec Fryderyka Chopina), nie przyniosła jednak wystarczających funduszy. Do 1819 roku zebrano zaledwie 36092 złote i 5 groszy, co nie pokrywało nawet połowy kosztów. Wówczas Staszic, przekonany, że pomnik i nowa siedziba Towarzystwa stanowią nierozłączne symbole polskiej nauki, postanowił pokryć brakującą kwotę z własnej kieszeni.

Projekt pomnika stworzył wybitny polski inżynier Adam Idźkowski, który zaprojektował kamienny cokół. Figurę Kopernika, ubranego w akademicką togę, z oczami skierowanymi ku niebu i sferą armilarną w dłoni, wykonał Bertel Thorvaldsen, jeden z najwybitniejszych rzeźbiarzy klasycyzmu. Uroczyste odsłonięcie pomnika miało miejsce 11 maja 1830 roku.

Okupacja i walka o polskość pomnika.
Przez 110 lat pomnik stał niezmieniony, aż do 1940 roku, kiedy to niemieckie władze okupacyjne postanowiły zasłonić wykute w granicie polskie inskrypcje. Napis NICOLAO COPERNICO GRATA PATRIA zastąpiono tablicą z łacińskim STA SOL NE MOVEARE (Stój, Słońce, powstrzymaj swój bieg), a polski napis MIKOŁAYOWI KOPERNIKOWI RODACY zakryto niemiecką tablicą z napisem DEM GROSSEN ASTRONOMEN NIKOLAUS KOPERNIKUS (Wielkiemu astronomowi Mikołajowi Kopernikowi). Choć treść była neutralna, mieszkańcy Warszawy odebrali to jako akt germanizacji.

To właśnie ta tablica wyjątkowo nie spodobała się Maciejowi Aleksemu Dawidowskiemu, znanemu jako „Alek” z Szarych Szeregów. Ten odważny młody człowiek, którego znajomi Tadeusz Zawadzki i Jan Bytnar stali się bohaterami słynnej akcji pod Arsenałem, postanowił zagrać Niemcom na nosie.

11 lutego, wcześnie rano, w wyjątkowo mroźny dzień, Alek udał się pod pomnik. Ku swojemu zaskoczeniu, śruby mocujące niemiecką tablicę były posmarowane smarem, co pozwoliło mu odkręcić je bez użycia narzędzi. Z hukiem tablica runęła na schody, a Alek przeciągnął stuletni, blisko 100-kilogramowy obiekt na róg ulic Oboźnej i Krakowskiego Przedmieścia, gdzie ukrył ją w zaspie. Dwa dni później, wraz z Janem Rossmanem i Andrzejem Makólskim, przewiózł ją na sankach na Żoliborz, gdzie została zakopana w ogrodzie rodziny Rossmanów.

Za tę akcję Dawidowski otrzymał od Komendanta Głównego „Wawra” pseudonim „Kopernicki”, choć jednocześnie został ukarany za przeprowadzenie jej bez zgody dowództwa. W odwecie Niemcy kazali skuć polski napis, ale Alek natychmiast namalował go na cokole czarną farbą. Napis usunięto, ale na krótko, bo pojawił się po raz drugi. Ostatecznie na pomniku umieszczono nową niemiecką tablicę.

Odwet Niemców i „Kiliński”
W ramach odwetu, Niemcy postanowili zniszczyć pomnik Jana Kilińskiego na placu Krasińskich. Dzięki staraniom Stanisława Lorentza udało się jednak uzyskać zgodę na demontaż i schowanie go w podziemiach Muzeum Narodowego.

Gubernator Ludwig Fischer ogłosił na plakatach, że pomnik Kilińskiego zostanie usunięty w odwecie za „usunięcie […] tablicy z niemieckim napisem z pomnika Kopernika”. To nadzwyczajne obwieszczenie tylko zwiększyło rozgłos akcji Alka. Dawidowski, obserwując rozbiórkę pomnika Kilińskiego, dowiedział się, dokąd trafił posąg. Tej samej nocy, na murach Muzeum Narodowego, namalował duży napis: Jam tu. Ludu W-wy. Kiliński Jan!. Umieścił też na pomniku Kopernika plakat z żartobliwą treścią: W odwet za zniszczenie pomnika Kilińskiego zarządzam przedłużenie zimy o 6 tygodni. (-) Mikołaj Kopernik astronom. Żart okazał się proroczy – zima 1942 roku faktycznie przeciągnęła się aż do kwietnia.

Alek, uczestnik wielu akcji podziemia, zmarł 30 marca 1943 roku w wyniku ran odniesionych w słynnej akcji pod Arsenałem, podczas której odbijano Jana Bytnara „Rudego”. Został pochowany w kwaterze Harcerskiego Batalionu Armii Krajowej „Zośka”, obok swojego przyjaciela, Rudego.

Źródła:

dzieje.pl

wikipedia.pl

warszawa.fandom.com

historiaposzukaj.pl